︎

POTPURI






Ich Albaner. Ich Arbeit. Unë shqiptar. Unë punë.


Adelina Ismaili
︎albanian

Babi im është tregimtar. Një nga më të apasionuarit që unë njoh.


Unë jam rritë duke i dëgju tregimet e fëmijërisë së tij dhe përvojat si një i ri që ka vendosur të largohet nga vendi i tij për të kërkuar një mundësi të re për të ardhmen e tij. Kam marrë copëza nga këto histori gjatë gjithë jetës sime, gjithmonë duke i shijuar thellësisht. Ishte thelbësore për mua t'i dëgjoja këto histori dhe të vazhdoj ti tregoj. Kjo është arsyeja pse vendosa të ulem me babin tim dhe ta pyes konkretisht për përvojën e tij të migrimit. Teksti i mëposhtëm është një përmbledhje e asaj bisede, që tregon historinë e një të riu të vendosur, i cili i vendosi vetes një synim prej 11,000 frangash dhe, në mënyra të ndryshme, e tejkaloi atë.

Babi (majtas) dhe shoku i tij duke kërcyer valle (valle tradicionale shqiptare) në banesën e tyre në Lenzerheide, 1993


Në vitin 1981, në moshën 17-vjeçare, Qashif Ismaili vizitoi për herë të parë Zvicrën me vëllain e tij gjatë një pushimi veror. Një gjë që i la shumë përshtypje dhe qëndroi në mendjen e tij ishte përfshirja e katër gjuhëve zyrtare në 10 kartëmonedhat e frangave, gjë që për të simbolizon demokracinë e vërtetë. Kjo i ra në sy pasi të katër gjuhët qëndronin aty të barabarta, ndryshe nga eksperienca e tij në Maqedoninë jugosllave, ku nuk ndihej i lirë të shprehte gjuhën dhe identitetin e tij shqiptar. Në vitin 1982, ai vizitoi përsëri Zvicrën gjatë pushimeve verore, këtë herë i vetëm. Udhëtimi me tren nga Kumanova e Maqedonisë e çoi në Çur të Zvicrës. Tani 18 vjeç, në moshë legale, ai shkoi drejt e në zyrën e emigracionit me pasaportën dhe letrat studentore. Në gjermanisht të thyer ai iu shpreh një oficeri “Ich Albaner. Ich Arbeit.“ („Unë shqiptar. Unë punoj.“) Menjëherë e gjeti një vend për të punuar për 2.5 muaj gjatë verës. Kur Qashifi u kthye në shtëpi në Kumanovë, babai i tij e informoi se ky do të kishte qenë udhëtimi i tij i fundit për në Zvicër; nuk kishte nevojë të shkonte atje derisa të mbaronte stërvitjen ushtarake. Në vitin 1987, pas përfundimit të stërvitjes ushtarake afër Beogradit, ai paketoi një çantë të vogël dhe u kthye në Zvicër, duke e kthyer atë që filloi si një qëndrim i përkohshëm në 1982, me një synim prej 11,000 frangash, në një shtëpi të dytë të përhershme për veten dhe familjen e tij.

Kur u pyet për arsyet e migrimit, babai im përmend kryesisht aspektet politike. Ai ndihej i kufizuar në shprehjen e identitetit të tij shqiptar në Jugosllavi dhe ishte i zhgënjyer nga politikat e vazhdueshme të regjimit jugosllav. E përshkruan me ndjenjen e të qenit një dele e zezë. Dhënë mundësia për të lënë situatën politike të asaj kohe, ai e mori. Së dyti, faktori ekonomik luajti rol gjithashtu pasi vështirësitë në gjetje të punës dhe sigurim të stabilitetit financiar për familjen e shtyu të kërkonte punë jashtë vendit. Nevoja e Zvicrës për punëtorë në vitet '80 dhe premtimi i një lirie më të madhe shtyu që babai im të vendoste të qëndronte.

Një nga kujtimet më me ndikim të përvojës së tij të migrimit ishte në vitin 1988 gjatë një kontrolli shëndetësor. Çdo punëtor sezonal duhej të bënte herë pas here një kontroll para se të fillonte punën. Qashifi kujton se si ishte me një mi duke pritur në radhë në stacionin në Buchs (St. Gallen).

Kur ishte radha e shokut, ata zbuluan se ai kishte një problem me mushkëritë e tij dhe pa asnjë koment tjetër, i’u ndalua qëndrimi në Zvicër, edhe pse kishte një vizë pune vjetore. Me pak gjermanishten që dinte Qashifi, ai u përfshi dhe u kërkoi punëtorëve të kontrollit që ta përsërisnin testin. Pas disa hezitimeve, ata bënë një raund të dytë, dhe të gjitha analizat për fat dolën mirë. Kjo përvojë la një ndjenjë të pakëndshme për babin tim, pasi ai u ndje se punëtorët sezonalë nuk trajtoheshin si njerëz dhe mund të dëboheshin jashtë vendit sa hap e mbyll sytë.

Një nga shumë kujtimet pozitive vjen nga viti 1987 kur Qashifi po flinte më shumë se që duhet gjatë një mëngjesi pune. Duke i kërkuar falje thellësisht shefit të tij, ai u prit me shumë mirëkuptim. “Kjo mund t’i kishe ndodhë kujtdo. Pse ke ardhur? Mund të kishe fjetur më shumë”, kishte thënë shefi. Ky moment i vogël kishte lënë një ndikim të madh tek babi sepse nuk e kishte pritur.

Pasi punoi punë të ndryshme në Zvicër, sektori i preferuar i punës së Qashifit ishte gastronomia. Një aspekt që ai ka veçanërisht dëshirë t’a theksojë është shfaqja e mikpritjes shqiptare. “Sapo shefi im pa mikpritjen time shqiptare dhe se si mysafirët e pëlqyen punën time, ai nuk kishte zgjidhje tjetër përveçse të më linte të punoj si shërbyes." Kështu ai kaloi nga larja e enëve në shërbyes në vitet e para në Zvicër. Tani, më shumë se 30 vjet më vonë, Qashif ende punon në gastronomi, duke ia atribuar këtë gjë mikpritjes që “përshkon gjakun shqiptar”.

Gjëja që përbënte sfidë, veçanërisht në një punë që bazohet shumë në komunikim, ishte pengesa gjuhësore. Qashifi e përshkruan atë si të hedhurit në ujë të ftohtë i detyruar ta mësojë përmes konfrontimit. Me kalimin e viteve, do të bëhej më e lehtë dhe më e lehtë për të mësuar gjermanisht, por kjo nuk ka ardhur gjithmonë pa vështirësi. Babai im përshkruan një situatë nga viti 1982 me shefin e punës së tij të parë në Zvicër. Në bisedën e parë mes tij dhe shefit, punëdhënësi kishte përdorur një fyerje gjermane që Qashifi nuk e kishte kuptuar. “Mendova se po më përshëndeste, kur vura re se gruaja dhe vajza e tij po ndiheshin keq dhe kuptova që nuk ishte duke më përshëndetur, por duke thënë diçka ndryshe." Kur i pyeti kolegët se çfarë kuptimi kishte ajo fjalë, ai kishte marrë vesh për fyerjen e rëndë.


Në një nga ditët e fundit të punës, Qashifi kishte shkuar te punëdhënësi i tij dhe ia kishte kthyer fyerjen, por në shqip. Kur shefi i habitur e kishte pyetur për domethënien, Qashifi ishte përgjigjur: “E njëjta gjë që më the mua në ditën time të parë.” Duke kuptuar ndikimin e fjalëve të tij, punëdhënësi i kishte kërkuar falje për incidentin.

Në ditët e sotme, fjalët dhembin më shumë, thoshte im atë. Kur e pyeta se çfarë donte të thoshte me këtë dhe se si u lidh me përvojën e tij të migrimit, ai përsëri përmendi pengesën gjuhësore. Kur ai erdhi së pari në Zvicër, ai nuk u ndje si një dele e zezë si në Maqedoni. Por me kalimin e viteve, sa më shumë e kuptonte gjuhën, aq më shumë dëgjonte edhe fjalët negative. "Atëherë nuk e kuptoja gjuhën aq mirë, kështu që gjërat e këqija hynin në një vesh dhe dilnin në tjetrin. Tani më duket sikur kam vetëm një vesh. Tani mbetet dhe më dhemb." Ai ndonjëherë ndihet më shumë si dele e zezë tash sesa në fillim. Babai im shprehet se e gjithë puna nga koha e tij si punëtor mysafir nuk duket se vlerësohet ose thjesht harrohet. Ai ndjen se njerëzit nuk e pranojnë plotësisht komunitetin shqiptar si pjesë e shoqërisë zvicerane. Si një qytetar i ri zviceran, ai i sheh të dyja palët tani, thotë Qashifi. Vështirësitë e migrimit në Zvicër megjithëse vendi mbështetet te punëtorët e rinj dhe gjithashtu frikën e shoqërisë zvicerane që ndihet sikur diçka po u mirret. "Por nuk ka marrje, sepse njerëzit punojnë për atë që marrin."

"A ke ndonjë gjë që dëshiron me nda me brezin e ri?" E pyes babin për t’a mbyllë bisedën tonë. "Studioni dhe punoni. Dhe askush nuk do t'ju shqetësojë. Duhet të ndiheni krenarë për veten dhe atë që keni. Ju nuk i keni borxh askujt asgjë sepse jeni të barabartë. Por ju i keni të hapura të gjitha dyert dhe rrugët për veten tuaj.” Një këshillë që e kisha dëgjuar vazhdimisht gjatë gjithë jetës sime, por këtë herë babi e zgjeroi me këtë përshkrim vizual: “Ti e ke autostradën ndërsa ne kishim kanal”.

Babi (majtas) me shokun e tij më të mirë të fëmijërisë (në mes) dhe kolegen (djathtas) në kuzhinën e hotelit, 1990
Potpuri është një platformë e pavarur botuese dhe iniciativë bashkëpunuese e fokusuar në metodologjitë eksperimentale të kërkimit, gazetarisë investigative dhe prodhimit. Fokusi i procesit të punës së Potpurit është nxitja e metodologjive kolektive në praktikat e botimit për prodhimin e gazetave fizike. Kolektivi Potpuri është i bazuar ndërmjet Kosovës dhe Zvicrës, aktiviteti ynë kërkon tema dhe urgjenca të përbashkëta sociale si ringjallja e shtypit të shkruar në Kosovë, mungesa e hapësirave institucionale reflektuese për diasporën shqiptare në Zvicër, politikat dhe dukuritë sociale nën përvojat migratore, dhe më e rëndësishmja sigurimi i një hapësire mikpritëse për shprehjet e zërave të padëgjuar brenda mjediseve komerciale.
Potpuri is an independent publishing platform and collaborative initiative focused on experimental methodologies of research, investigative journalism and production. The focus of the work-process of Potpuri is the fostering of collective methodologies in publishing practices for the production of physical newspapers. Potpuri collective is based between Kosovo and Switzerland, our activity seeks for common social themes and urgencies such as the revival of printed press in Kosovo, the absence of reflective institutional spaces for the Albanian diaspora in Switzerland, the politics and social phenomena under migratory experiences, and most importantly providing a welcoming space for expressions of voices unheard within commercial settings.
Potpuri ist eine unabhängige Veröffentlichungsplattform und Initiative, die sich auf experimentelle Forschungsmethoden, investigativen Journalismus und Produktion konzentriert. Der Schwerpunkt des Arbeitsprozesses von Potpuri liegt in der Förderung kollektiver Methoden der Verlagspraxis für die Produktion von Zeitungen. Das Potpuri-Kollektiv arbeitet im Kosovo und der Schweiz. Unsere Themen und Dringlichkeiten wie der Wiederbelebung der gedruckten Presse im Kosovo reichen von dem Fehlen reflektierender institutioneller Räume für die albanische Diaspora in der Schweiz und den sozialen Phänomenen der Migrationserfahrungen. Ein Raum für Ausdruck von Stimmen, die in kommerziellen Umgebungen häufig ungehört bleiben.