︎

POTPURI






RILINDJA e Diasporës


Njomza Dragusha, Basil Rogger

︎albanian


Fillimi i Potpurisë erdhi si dedikim për ringjalljen e medias t’printume në Kosovë, gjithëmonë si reflektim në historinë e saj t’pasun. Përgjatë dekadave Kosova ka qenë dëshmitare e lindjes dhe vdekjes t’iniciativave t’shumta publikuse, duke qenë ato gazeta kryesore, magazina, shtëpive publikuese, platformave t’pavarura publikuese, etj. Megjithatë, në dekadën e fundit, Kosova nuk ka asnji gazetë t’printuar, magazinë ose platforma tjera të ngjashmë në bazë të rregulltë.





Sigurisht, që ka platforma të pavarura që e kanë mbajtë publikimin si prakikë ekzistuse në kontekstin e Kosovës, por për fat t’keq tash pothujse I gjithë shtypi informativë n’Kosovë operon ose nëpërmjet portaleve online ose përmes kanaleve televizive. Hulumtimi jonë n’këtë aspekt është ende i ri, kshtu që nuk e dijmë arsyen e saktë rreth kësaj situate, megjithatë, ne kemi mbledh reflektime edhe opinione në këtë aspekt  dhe disa prej arsyeve kryesore të mungesës të shtypit t’printuar në Kosovë duket me  qenë dominimi i konsumerizmit online, privatizimit i mediave dhe mungesa e publikut të dedikuar të gatshëm me pagu për shtyp t’printuar.
    Përkundër ksaj situate, puna jonë përmes Potpurisë është në kërkim me msu prej t’kalumes dhe prej atyre njerzve që vazhdimisht janë duke u përpjekë që të paktën me dokumentu dhe arkivu të kalumen e pasun të shtypit t’printuar n’Kosovë.

N’verën e 2022 ne e ftuam Ervina Halilin – nji shkrimtare e pavarur dhe përkrahëse e te humbura kolektive të trashëgimisë së gazetës Rilindja – me nda me ne punën e saj dhe medimin e saj në historin e printimit të gazetes Rilindja në Kosovë.

RILINDJA, e njohur gjerë në Kosovë, ishte njana prej gazetave më të mdhaja n’Kosovë duke i arritë nji kapaçitet prej 234,000 kopje përgjatë sezonës së pushimeve për shkak të kërkesës së madhe. Gazeta RILINDJA është themelu në Shkurtë të vitit 1945 në Prizren si gazeta e parë e printume në gjuhëm shqipe në Kosovë. Duke e përjetu nji rritje të qëndrueshme, Rilindja ka menaxhu që me dekada me rithemelu vetën edhe në kohërat ma t’vshtira të historisë së Kosovës. Filloi si gazetë javore me katër faqe për publikim, ku vazhdoi ma tutje n’Prishtinë në Shtypshkronjën Krahinore të Frontit Popullor si gazetë ditore e rregullte me ndryshime të vogla. Kollabimi kryesor ndodhi me 8 Gusht, 1990 ku ishte e ndaluar pergjithmonë nga regjimi serb ne Kosovë. RILINDJA u rikthye prap për tregun e Kosovës vetëm në 1999 me përfundimin e luftës së Kosovës, po qka ndodhi me Rilindjen në mes të viteve 1990 dhe 1990, ku gjindej RILINDJA?

Përgjatë bisedës me Ervinën, shimça prej nesh morrëm vesh për herë të parë që një lidhje më e thellë gjindej në mes Kosovës edhe Zvicrrës kur bië fjala për historinë e printimit t’gazetave. Ervina ndau me ne se përgjat viteve 1992 – 1996 RILINDJA osht printu në Zvicërr. Më saktësisht, përgjatë ktynë viteve shumiça ka qenë e printume në Zvicërr, në shtqpinë publikuse Zofingen. N’kërkim edhe kuriozitet në eksplorimin e mëtutjeshëm të kësaj përiudhe, Ervina sygjeroi që ne t’flasim me Binak Kelmendin, në atë kohë një prej editorëve të Rilindjës në “veri”, si njihej ma herët.


Gjatë bisedës, Z.Kelmendi sygjeroi që m’I vizitu Librarin e Kantonit të Aarau që m’i pa prej afër ato ediçione të printume që tanimë janë të gjitha të arkivume dhe të qasshme në librari. Vzituam librarinë që nga afër m’i pa, m’i prek dhe mu zhyt në Rilindjen gjatë viteve 1992-1996. Morrëm koleksionin e madhë të Rilindjës në një dhomë dhe eksplorojmë. Sa hapëm një prej dosjeve, ja ku ish’ “RILINDJA” – E përditshme informative e pavarur, publikimi i parë në arkivë osht “E Mërkure”, 28 Shkurtë, 1993”)

    Me ngjyrën e thjeshtë të klatërt me ngjyra të çeluna, RILINDJA liron aromën e letërës edhe fresikisë sikur mos me u pas prekë e mu lexu prej askujtë ma heret. Mundesh me pa qartë forëm e palosjes të gazetës sikur me pas ardhë direkt prej shtypit. Kualiteti i gazetës ishte i lartë, era e letrës ish’ rujtë për ni dozë të nostalgjisë me t’goditë.

Në secilin publikim t’gazetës RILINDJA, në faqen e parë nji përshkrim I shkurtë, jo gjithmonë i shkrujtun njejtë po n’përgjithësi tu i referu historië të ktij mediumi t’shtypun, shkruhet:
  • Publikimi  i parë i gazetës “RILINDJA” u publikua me 12 Shkurt, 1945.
  • Prej 8 Gushtit, 1990, “RILINDJA” nuk është publiku në Kosovo, për shkak të nji vendimi arbitrarë prej Asamblesë së Republikës së Sërbisë dhe me dhunën prej forçave poliçore u ndalua me 7 Gusht, ditën kur publikimi 11,261 ndodhi.
  • Gazeta “RILINDJA”- publikimi i huaj për diasporën tonë në botë – filloi t’publikohej me 7 Maj, 1992.
  • Në Tiranë, gazeta “RILINDJA” filloi publikimin me 18 Prill, 1993.

E printume përafërisht 12 deri 20 faqe për ediçion ditorë, gazeta “RILINDJA” do të arrij kapaçitet prej 13,000 kopje t’përditshme, që do të shpërndahej kryesishtë në diasporën shqip-folëse në Europë, n’shtetet si Zvicrra, Gjermania, Austria, e më vonë edhe në ShBA dhe Belgjikë.
    Sa e kuptumë prej përmbajtjesë dhe bisedës që patëm me Z.Kelmendin, Rilindja e veriut ishtë nji mjetë edhe medium i informatave kryesore për diasporën shqipëtare në veri, gjithëashtu u ba mjetë i arritjës së mbështetjes së huaj edhe njohjes së situatës që po ndodhte në territorin e Kosovës. Kryesisht e blerë prej mbështjetës së vazhdueshme të abonuesve të rregulltë, gazeta Rilindja është shpërnda edhe përreth botës prej kërkesave speçiale.
    Përmbajtja e strukturës së gazetës ishtë pothujse gjithëmonë e njejtë me nji strukturë të qartë (p.sh. Ekot, Ngjarjet Ditore, Qështjet Aktuale, Prej shtypi të huaj, Kronikë, Kulture, Sport Fejtoni, Telex), megjithatë, ka pasë ndryshimë t’vogla sikur sektori për fëmijë shtohej.
 


T’konçentrum në tekst e më pak në pamje, Rilindja e mbajti thjeshtësinë që i lejonte lexuesit më u thellu lehtë në përmbajtje t’saj.
  Me të lexum të lajmeve që raportoheshin, është e pamundun mos me pa fuqinë edhe ndikimin e ksaj gazete n’atë kohë n’Kosovë. Shpesh Rilindja ka qenë e vetmja platformë individuale që raportonte për Kosovën për botën ose ma mirë me than’ për “botën perendimore” në atë kohë. Mbështetja e jashtëzakonshme e diasporës me finançu kët’ iniçiativë e lejonte publikun me u informu se çka po ndodhte në Kosovë prej përspektivës prej njerzve që ishin tu e përjetu kët’ periudhë.

Përveç kësaj, raportonte edhe për shumë lëvizje të tjera internaçionale që me vjet e dekada vazhidmisht morren vëmendjen e situatës politike, soçiale edhe ekonomike të situatës së banorëve të Kosovës. Kështu që, Rilindja luajti rol në açokimin për lirinë edhe pavarisinë  për një grup të njerzve që ka qenë të shtypun deri te një pikë që pamja publike nuk ish’ e mundun me u ushtru n’liri, tu mos e përmen lirinë e shprehjes.
Gjithëashtu, përgjatë aktivitetit tij ditorë, Rilindja në mërgimë - qysh kom qejf më e emëru ndojherë – përgjigjej nevojave direkte të diasporës, nji mënyrë qe me i lidhë pjestarët e familjes në Kosovë, mi mbështet mobilizimin qe ndodhej në Kosovë, qysh me udhtu për n’Kosovë ose qysh me u lidhë më kulturën e tynë prej ngjarjeve t’ndryshme.

Pa e harru, situatën në Kosovë që ende bante ballë me rezistençë në territorë. Me mbylljen e gazetës Rilindja në Kosovë më 18 Janar, 1991, gazeta javore “BUJKU” u publikua, me i informu për më të rejat e ‘zhvillimeve në agrokulturë’ në Kosovë. Ekipi mbrapa BUJKUT përfshintë disa gazetarë që ma herët punonin për të pavarurën RILINDJA. Gjithmonë si shembull për rezistençë edhe dedikim, ditorja RILINDJA erdhi prap në tregun e Kosovës 1 ditë pasi që forçat e NATO-së intervenuan në Kosovë. Gazeta historike u rikthye me ‘çlirimin’ e saj. RILINDJA ekzistojë në Kosovë rregulisht deri më 21 shkurtë, 2002 deri sa u dëbu prej shtëpisë së saj publike nga Misioni i Kombeve të Bashkuara në Kosovë (UNMIK), tu e bo kta fillimin e privatizimit të pronave publike the shoqërore në Kosovë. Edhe pse RILINDJA ka pasë shfaqje simbolike në Kosovë përgjatë viteve, prap 20 vjet më vonë jemi dëshmitarë që praktika të tilla të privatizimit të pronave publike shoqërore janë ba’ mentaliteti dominues në mes shoqërisë së Kosvës. Veprat edhe puna e RILINDJES jan’ ma t’mdhaja se sa gazeta fizike edhe se si RILINDJA për ne është ngjarje e rezistençës, edhe ktu ekipi i POTPURISË e merr si inspirim edhe guxim me vazhdu rezistençën në përpjekje me sjell prap mediat e shtypuna për diasporës e gjithashtu per Kosovën.


Ky artikull I dedikohet të gjithë anëtarëve të RILINDJES që na kan’ jap’ dashurinë për gazetën. Gjithëashtu, ky artikull I dedikohet të gjithë anëtarëve të diasporës që na kanë shfaqë një tjetër anë të historisë me anë të rezistencës.

Potpuri është një platformë e pavarur botuese dhe iniciativë bashkëpunuese e fokusuar në metodologjitë eksperimentale të kërkimit, gazetarisë investigative dhe prodhimit. Fokusi i procesit të punës së Potpurit është nxitja e metodologjive kolektive në praktikat e botimit për prodhimin e gazetave fizike. Kolektivi Potpuri është i bazuar ndërmjet Kosovës dhe Zvicrës, aktiviteti ynë kërkon tema dhe urgjenca të përbashkëta sociale si ringjallja e shtypit të shkruar në Kosovë, mungesa e hapësirave institucionale reflektuese për diasporën shqiptare në Zvicër, politikat dhe dukuritë sociale nën përvojat migratore, dhe më e rëndësishmja sigurimi i një hapësire mikpritëse për shprehjet e zërave të padëgjuar brenda mjediseve komerciale.
Potpuri is an independent publishing platform and collaborative initiative focused on experimental methodologies of research, investigative journalism and production. The focus of the work-process of Potpuri is the fostering of collective methodologies in publishing practices for the production of physical newspapers. Potpuri collective is based between Kosovo and Switzerland, our activity seeks for common social themes and urgencies such as the revival of printed press in Kosovo, the absence of reflective institutional spaces for the Albanian diaspora in Switzerland, the politics and social phenomena under migratory experiences, and most importantly providing a welcoming space for expressions of voices unheard within commercial settings.
Potpuri ist eine unabhängige Veröffentlichungsplattform und Initiative, die sich auf experimentelle Forschungsmethoden, investigativen Journalismus und Produktion konzentriert. Der Schwerpunkt des Arbeitsprozesses von Potpuri liegt in der Förderung kollektiver Methoden der Verlagspraxis für die Produktion von Zeitungen. Das Potpuri-Kollektiv arbeitet im Kosovo und der Schweiz. Unsere Themen und Dringlichkeiten wie der Wiederbelebung der gedruckten Presse im Kosovo reichen von dem Fehlen reflektierender institutioneller Räume für die albanische Diaspora in der Schweiz und den sozialen Phänomenen der Migrationserfahrungen. Ein Raum für Ausdruck von Stimmen, die in kommerziellen Umgebungen häufig ungehört bleiben.